Вялікія сем’і зь вёскі Дзяражычы. Лоеўскі раён. Вясна 2003 г. 63 км да рэактара.
Маленькі жыхар вёскі Савічы. Брагінскі раён. Вясна 2003 г. Забруджаньне цэзіем-137 — 6,36 Кюры/км2 (2004 г.), што ў 159 разоў перавышае дааварыйны фон. 30 км да рэактара.
Алена Мацюшэнка — аднагодка аварыі — з сынам Арцёмам. Вёска Грушнае, Брагінскі раён. Вясна 2005 г. Забруджаньне цэзіем-137 — 2,60 Кюры/км2 (2004 г.), што ў 65 разоў перавышае дааварыйны фон. 33 км да рэактара.
Адна з апошніх жыхарак вёскі Зялёная Рошча. Слаўгарадзкі раён. Лета 2005 г.
Апошні жыхар вёскі Ушакі Ягор Карніенка. Чэрыкаўскі раён. Восень 2005 г. Да аварыі вёска налічвала 365 жыхароў. Забруджаньне цэзіем-137 — 20,77 Кюры/км2, што ў 519 разоў перавышае дааварыйны фон.
Зона стала прытулкам для многіх людзей зь нестабільных рэгіёнаў былога Савецкага Саюзу. Тут, нягледзячы на радыяцыю, яны знайшлі спакой, працу і дармовае жытло. Сем’і Міцулёў і Ямцовых прыехалі з Казахстану. Вёска Новыя Хракавічы, Брагінскі раён. Вясна 2005 г. Забруджаньне цэзіем-137 — 1,52 Кюры/км2 (2004 г.), што ў 38 разоў перавышае дааварыйны фон. 42 км да рэактара.
Моладзь зьбіраецца каля клюбу вёскі Канатоп, у якую бяз пропуска трапіць немагчыма. Нараўлянскі раён. Вясна 2005 г. Фон у траўні 1986 г. 0,115 мР/г, у 7,6 раза перавышаў дааварыйны. 53 км да рэактара.
Маці з дачкой у полі падчас абраду “Пахаваньне стралы”. Вёска Янова, Веткаўскі раён. 2005 г.
Ганчар Іван Болцікаў. Вёска Забор’е, Краснапольскі раён. 2005 г.
Сьвяточнае застольле на беразе роднай Прыпяці. Вёска Аравічы, Хойніцкі раён. Радуніца. 2004 г.
На могілкі зьехаліся аднавяскоўцы. З Полацку, Глыбокага, Гомелю, Берасьцейскай вобласьці... і гэта ня поўны пералік адрасоў, куды прымусіла хавацца бяда. Людзі ня бачыліся па некалькі гадоў. Вёска Смалегаў, Нараўлянскі раён. Радуніца. 2005 г. Забруджаньне цэзіем-137 – 20,93 Кюры/км2 (1992), што ў 523 разы перавышае дааварыйны фон.
Моладзь адыходзіць ад старэйшых да ракі і там размаўляе пра сваё. Аравічы, Хойніцкі раён. Радуніца. 2004 г. 24 км да рэактара.
Пакутна назіраць, як зьнікае твой дом. Раз на год, на Радуніцу, жыхары наведваюць родны кут. Вёска Аравічы, Хойніцкі раён. 2004 г. 24 км да рэактара.
Сігізмунд Маліноўскі ўважае сябе двойчы ліквідатарам. У 1954 годзе на Ўрале ён браў удзел у выпрабаваньнях атамнай бомбы, і з таго часу амаль ня сьпіць па начах. А ў 1986 годзе пад Чарнобылем працаваў на трактары і эвакуаваў сена і кароў. Вёска Грушаўка, Нараўлянскі раён. Вясна 2005 г.
Былыя жыхары вёскі Вяжышча, наведаўшы могілкі, завіталі і да сваіх хат, што апынуліся ў зоне адчужэньня. Нараўлянскі раён. Радуніца 2005 г. У 1990 г. сярэдняе забруджаньне цэзіем-137–25,7 Кюры/км2, што ў 642,5 разу перавышае дааварыйны фон. 39 км да рэактара.
Натальля Сьвірыдзенка зь вёскі Прыстанскае Брагінскага раёну. Нарадзілася ў дзень выбуху. Забруджаньне цэзіем-137 — 44,50 Кюры/км2, што ў 1112 разоў перавышае дааварыйнае. У 2005 годзе скончыла Рэчыцкі сельскагаспадарчы тэхнікум. 2005 г.
Ігар Гладышаў нарадзіўся ў дзень выбуху ў Добрускай лякарні. Цяпер ён працуе на Добрускай папяровай фабрыцы. 2005 г.
Юлія Ропат зь вёскі Вуглы Нараўлянскага раёну. Забруджаньне цэзіем-137 — 65,03 Кюры/км2, што ў 1626 разоў перавышала дааварыйны фон (1986 г.). Нарадзілася ў дзень выбуху ў Нараўлянскай лякарні. Вучаніца Чырвонабярэскага дзяржаўнага аграрнага каледжу. 2005 г.
Сям’я Гапіенка наведвае свой дом на Радуніцу. Вёска Пагоннае Хойніцкага раёну, 2011
Вёска Пагоннае Хойніцкага раёну, 2011
Сустрэча аднавяскоўцаў на Радуніцу. Вёска Аравічы Хойніцкага раёну, 2011
Гаспадар наведвае родны дом на Радуніцу. Вёска Пагоннае Хойніцкага раёну, 2011
У родным доме. Вёска Кажушкі Хойніцкага раёну, 2011
Каля былой хаты. Вёска Аравічы Хойніцкага раёну, 2011
Зноў уся сям’я разам… Вёска Пагоннае Хойніцкага раёну, 2011
Сустрэча з пакінутай у 2006 годзе любімай лялькай. Вёска Пагоннае Хойніцкага раёну, 2011
Зноў на дарагім ганку. Вёска Пагоннае Хойніцкага раёну, 2011
КРАСАВІК 1986

ЧАРНОБЫЛЬ

30 гадоў пасьля катастрофы

Аварыя на Чарнобыльскай АЭС была найцяжэйшай у гісторыі атамнай энэргетыкі. Беларусь прыняла на сябе асноўныя наступствы выбуху. Гэты сайт прысьвечаны прычынам аварыі, яе ахвярам і таму, як Чарнобыль дагэтуль уплывае на жыцьцё людзей.


Храналёгія падзеяў

Сакавік – пачатак пабудовы Чарнобыльскай АЭС
1970
Першы з чатырох рэактараў ЧАЭС увайшоў у строй, у 1978 годзе пачне працу другі рэактар.
1977
На рэактары №1 адбываецца частковае расплаўленьне актыўнай зоны. Маштабы аварыі хаваліся ад грамадзкасьці да 1985 году. Рэактар быў адрамантаваны і празь некалькі месяцаў вярнуўся ў строй.
1982
Сьнежань – закончана пабудова рэактара №4, які пачаў працу 20 сьнежня.
1983
1986
25 красавіка - пятніца
Пачынаецца выпрабаваньне.
Рэактар працуе на поўную магутнасьць у нармальным рэжыме. Апэратары пачынаюць павольна зьмяншаць магутнасьць паводле ўмоваў выпрабаваньня. Мэта – назіраць за парамэтрамі працы рэактара пры абмежаванай магутнасьці.
1:00
Праз дванаццаць гадзін пасьля пачатку выпрабаваньня магутнасьць рэактара зьменшылася да 50%. Сыстэма аварыйнага ахаладжэньня актыўнай зоны выключаная.
13:05
26 красавіка – субота
Кантрольныя стрыжні рэгуляваньня магутнасьці рэактара пераводзяцца з рэжыму мясцовага ў рэжым агульнага кантролю: Магутнасьць рэзка падае, стрыжні паднімаюцца.
0:28
Падае ціск у барабанах-сэпаратарах.
1:21:50
Аварыйнае ўвядзеньне ўсіх кантрольных стрыжняў.
1:23:40
Выбух. Рэактар дасягае 120-разовай магутнасьці. Усё радыеактыўнае паліва расшчапляецца, ціск ад утвораных выпарэньняў, якія меліся ісьці ў турбіны, разрывае трубы.
1:23:44
Тысячатонная накрыўка паліўных элемэнтаў зрываецца першым выбухам. Пачынаецца выкід радыяцыі. У выніку патрапленьня ў рэактар паветра пачынае гарэць графіт. Мэтал з паліўных трубаў рэагуе з вадою. Хімічная рэакцыя вытварае вадарод, адбываецца другі выбух. Паветра напаўняецца пылам, падача энэргіі спыняецца, гараць толькі аварыйныя лямпы на батарэях.
1:23:45
Уключаецца аварыйны пажарны сыгнал.
1:26:03
Пажарныя змагаюцца з пажарам на даху турбіннай залі. Прыяжджаюць пажарныя з Прыпяці.
1:35
Прыпяцкі аддзел МУС склікае крызісную нараду. Вырашана заблякаваць дарогі, што вядуць з гораду і ў горад. Прыбываюць тысячы міліцыянтаў, яны, як і пажарныя, ня ведаюць пра радыяцыю, ня маюць дазімэтраў і ахоўнага адзеньня.
2:15
Дадатковыя пажарныя брыгады прыбываюць з Чарнобылю, Палескага і Кіева.
4:00
У апэрацыі ўдзельнічаюць 37 пажарных брыгадаў, усяго 186 пажарных. Усе пажары ўдаецца патушыць, апрача пажару ў рэактары. 286 чалавек працягваюць працаваць на будаўніцтве 5-га і 6-га рэактараў.
6:35
Утвораная ўрадавая камісія пад кіраўніцтвам Валерыя Легасава. Калі яны прыяжджаюць на месца катастрофы, іх зьдзіўляе колькасьць раскіданых навокал кавалкаў графіту. Ніхто зь іх не падазрае пра тое, што гарыць графіт.
20:00
27 красавіка – нядзеля
Поўнач – у Прыпяць пачынаюць прыяжджаць аўтобусы. Яны чакаюць каманды аб эвакуацыі гораду і ўсю ноч застаюцца ў стане гатовасьці.
Праца 1-га і 2-га рэактараў спыненая ў 01.13 і 02.13 адпаведна, праз суткі пасьля пачатку аварыі на 4-ым рэактары.
1:13
Выяўлена, што ў 4-ым рэактары гарыць графіт, пры гэтым выдзяляецца вялікая колькасьць цяпла і радыяцыі.
7:00
Верталёты пачынаюць скідваць пясок, бор і сьвінец. Паміж 27 красавіка і 1 траўня верталёты зрабілі каля 1800 рэйсаў і скінулі на ахоплены пажарам рэактар больш за 5000 кубамэтраў пяску, сьвінцу, гліны і бору, які паглынае нэўтроны. Пазьней стала вядома, што бор так і ня трапіў у актыўную зону рэактара.
10:00
Узровень радыяцыі крыху зьменшыўся. Зьявілася надзея, што эвакуацыя не спатрэбіцца. Аднак пасьля радыяцыя пачала расьці і дасягнула максымальнага ўзроўню.
12:00
Пачынаецца эвакуацыя з Прыпяці. Жыхарам далі дзьве гадзіны, каб сабраць рэчы. Эвакуацыя 43 тысячаў жыхароў Прыпяці заняла 3 з паловай гадзіны, з Кіева даслалі для гэтага 1200 аўтобусаў. Жыхароў Прыпяці папрасілі ўзяць з сабой толькі самае неабходнае на два-тры дні, трошкі ежы, зьменнай бялізны і дакумэнты. Усе дазімэтры былі канфіскаваныя.
14:00
28 красавіка - панядзелак
Супрацоўнікі атамнай электрастанцыі ў Форсмарку, Швэцыя, выяўляюць небясьпечнае павышэньне радыяцыйнага фону.
9:30
У выпуску навінаў на цэнтральнай савецкай тэлевізіі паведамляецца пра здарэньне на Чарнобыльскай АЭС. «Прымаюцца меры па ліквідацыі наступстваў здарэньня. Пацярпелым аказваецца дапамога. Створана ўрадавая камісія».
21:02
Дацкая лябараторыя ядзерных дасьледаваньняў паведамляе, што на Чарнобыльскім ядзерным рэактары здарылася «максымальна імаверная аварыя». Згадваецца поўнае расплаўленьне аднаго з рэактараў і выкід радыяцыі.
23:00
Шостаю навіною ў тэлепраграме «Время» праходзіць інфармацыя пра тое, што ў выніку здарэньня загінулі два чалавекі, частка будынку рэактара разбурана, жыхары Прыпяці і трох навакольных гарадоў эвакуаваныя. Першая рэальная інфармацыя ў заходнім сьвеце зьявілася раніцай у аўторак, калі вашынгтонскія аналітыкі атрымалі здымкі Чарнобылю з магутнага амэрыканскага выведнага спадарожніка. Яны былі шакаваныя, калі пабачылі, што з рэактара сарваны дах, а ўнутры нешта гарыць і дыміцца. Першыя савецкія фатаздымкі Чарнобыльскай катастрофы перад публікацыяй у газэтах прайшлі цэнзуру – зь іх зьнік дым. Польскія ўлады пачалі раздаваць дзецям на паўночным усходзе краіны таблеткі зь ёдам, каб запабегчы захворваньням на рак шчытападобнай залозы.
29 красавіка
ТАСС перадае ўрадавую заяву, у якой абвяргаюцца заходнія паведамленьні пра масавыя ахвяры. У заяве паўтараецца ранейшае цьверджаньне, што ў выніку здарэньня загінулі толькі два чалавекі, 197 чалавек шпіталізавана, узровень радыяцыі зьніжаецца.
30 красавіка
Вецер зьмяніў кірунак і цяпер дзьмуў у бок Кіева. У Менску і Кіеве прайшлі традыцыйныя першамайскія дэманстрацыі, каб падкрэсьліць, што ўсё «нармальна». Праз тыдзень пасьля катастрофы ўсе дзіцячыя пляцоўкі ў нямецкім горадзе Вісбадэн былі зачыненыя з прычыны павышанай радыяцыі.
1 траўня
Прынята рашэньне аб эвакуацыі жыхароў з 30-кілямэтровай зоны вакол рэактара (90 000 чалавек).
2 траўня
Першае падрабязнае паведамленьне пра сытуацыю зьяўляецца ў газэце «Правда». Зачыняюцца школы ў Гомелі і Кіеве, дзеці выяжджаюць з гэтых гарадоў. Агульная колькасьць пераселеных дасягае 500 тысяч. 140 тысячам зь іх не дазволена вярнуцца дадому. Кіеўскае радыё ўрэшце на адзінаццаты дзень папярэджвае слухачоў, каб ня елі ліставую гародніну і як найменей выходзілі на вуліцу.
6 траўня
Акадэмік Яўген Веліхаў, віцэ-прэзыдэнт Акадэміі Навук, наведаўшы Чарнобыль, сказаў у інтэрвію газэце «Известия», што здарылася «беспрэцэдэнтная катастрофа».
8 траўня
Празь месяц пасьля катастрофы небясьпека ўсё яшчэ не мінула. Над пашкоджаным рэактарам вырашана збудаваць бэтонны панцыр, узьнікае ідэя «саркафага».
27 траўня
Поўная справаздача аб прычынах катастрофы была пададзеная ў МАГАТЭ. У ёй гаворыцца пра надзвычайнае спалучэньне нядбайнасьці і парушэньняў правілаў бясьпекі, што прывяло да аварыі.
20 жніўня
Першы рэактар запускаецца і падключаецца да энэргасетак 1 кастрычніка.
29 верасьня
Аднаўляюцца будаўнічыя працы на 5-ым і 6-ым рэактарах.
10 кастрычніка
Вяртаецца ў строй другі рэактар
9 лістапада
Над 4-ым рэактарам закончана пабудова бэтоннага саркафага для абароны асяродзьдзя ад радыяцыі мінімум на 30 гадоў. На гэта пайшло 300 000 тонаў бэтону і 6 000 тонаў мэталічнай арматуры.
14 сьнежня
Савецкія навукоўцы паведамляюць, што саркафаг, які закрывае рэактар, разьлічаны толькі на 20-30 гадоў.
22 сьнежня
1987
Аднаўляе працу 3-ці рэактар.
21 красавіка
Прыпынены будаўнічыя працы на 5-ым і 6-ым рэактарах. 23 траўня 1989 году канчаткова вырашана іх не дабудоўваць.
24 красавіка
Чарнобыльская катастрофа каштавала Савецкаму Саюзу больш за 300 мільярдаў даляраў, паведаміў высокапастаўлены савецкі кіраўнік.
16 верасьня
1991
У турбіннай залі 2-га рэактара ўспыхвае пажар, які прыводзіць да працёку вадароду, у выніку чаго пашкоджаны дах рэактара.
11 кастрычніка
2000
Апошні дзейны – 3-ці рэактар спыняе працу.
15 сьнежня
2007
Падпісаны праектны кантракт на пабудову новага саркафага над 4-ым рэактарам з францускім кансорцыюмам Novarka. Праект, разьлічаны на пяць гадоў, мае каштаваць 432 мільёны эўра.
17 верасьня
2013
Сэкцыя даху станцыі рухнула пасьля моцнага сьнегападу. Разьмешчаны за 50 мэтраў саркафаг не пацярпеў.
13 лютага
2017
Плянаваная дата завяршэньня пабудовы новага саркафагу над 4-ым рэактарам.


КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


КРАСАВІК 1986

Чатыры злачынствы савецкіх уладаў у першыя тыдні пасьля аварыі

Замоўчваньне інфармацыі

Першае паведамленьне аб аварыі на Чарнобыльскай АЭС зьявілася ў савецкіх СМІ толькі праз 36 гадзін пасьля выбуху – 27 красавіка дыктар прыпяцкай радыётрансьляцыйнай сеткі паведаміў пра збор і часовую эвакуацыю жыхароў гораду.

Толькі 28 красавіка савецкае агенцтва ТАСС перадае кароткае паведамленьне: «На Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі адбыўся няшчасны выпадак. Адзін з рэактараў атрымаў пашкоджаньне. Робяцца захады з мэтай ліквідацыі наступстваў інцыдэнту. Пацярпелым аказана неабходная дапамога. Створана ўрадавая камісія для расьсьледаваньня здарэньня».

Жыхароў пацярпелых раёнаў не папярэдзілі пра небясьпеку і не далі рэкамэндацый, як сябе паводзіць, каб зьменшыць дозу атрыманай радыяцыі.

Адсутнасьць ёдавай прафіляктыкі

Ужо 29 красавіка польскія ўлады прынялі рашэньне раздаваць прэпараты ёду ў паўночна-ўсходніх раёнах Польшчы для прафіляктыкі раку шчытападобнай залозы ў дзяцей. У Савецкім Саюзе такога кроку своечасова не зрабілі.

Радыеактыўны ёд-131 мае пэрыяд паўраспаду 8 дзён і быў асабліва небясьпечны ў першыя месяцы пасьля аварыі. Шчытападобная залоза, асабліва ў дзяцей, назапашвае ёд-131, які прысутнічаў у высокай канцэнтрацыі ў зеляніне і малацэ.

Паводле экспэртаў ААН, зь вялікай імавернасьцю менавіта ёд-131 выклікаў значны рост захворваньняў на рак шчытападобнай залозы сярод тых, хто падчас Чарнобыльскай аварыі быў дзіцем.

«Чорны дождж»

У першыя дні пасьля аварыі вецер пераважна дзьмуў у паўночна-ўсходнім кірунку, пагражаючы данесьці радыеактыўныя ападкі да гарадоў Расеі – Варонежу, Масквы, Ніжняга Ноўгараду, Яраслаўлю.

Маёр Аляксей Грушын расказаў у дакумэнтальным фільме тэлеканалу Бі-Бі-Сі, як ён некалькі разоў падымаўся ў паветра над Беларусьсю. Пры дапамозе снарадаў, напоўненых ёдыдам срэбра, ён выклікаў радыеактыўны дождж над тэрыторыяй Беларусі.

Масква заўсёды адмаўляла факт узьдзеяньня на радыеактыўныя хмары. Аднак у сувязі з 20-годзьдзем Чарнобыльскай трагедыі маёр Грушын быў сярод узнагароджаных за праяўленую мужнасьць. Ён кажа, што атрымаў узнагароду менавіта за гэта: «Раён, у якім мая каманда працавала над аблокамі, быў у непасрэднай блізкасьці ад Чарнобылю, і ня толькі ў 30-кілямэтровай зоне, але і на адлегласьці 50, 70 і нават 100 кілямэтраў».

Сьвяточныя дэманстрацыі

У той час як шматлікія замежныя сродкі масавай інфармацыі паведамлялі пра пагрозу жыцьцю людзей, а на экранах тэлевізараў дэманстраваліся мапы паветраных патокаў ва Ўсходняй Эўропе, у гарадах Савецкага Саюзу 1 траўня ладзілі сьвяточныя дэманстрацыі, прысьвечаныя Дню працы. На той момант людзі ўсё яшчэ ня ведалі, што ў гэтыя дні варта ня есьці зеляніны, ня піць сьвежага малака і як мага радзей выходзіць з дому.

Тагачасны кіраўнік СССР Міхаіл Гарбачоў пазьней тлумачыў у інтэрвію часопісу «Оптимист», што ўлады не адмянілі першатравеньскія маніфэстацыі, бо баяліся рэакцыі насельніцтва. «Сапраўды, мы баяліся панікі - вы самі можаце ўявіць сабе магчымыя наступствы масавай панікі ў шматмільённым горадзе! Цяпер ясна, што гэта было памылкай».



КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


НАСТУПСТВЫ КАТАСТРОФЫ ДЛЯ БЕЛАРУСІ

У зоне радыеактыўнага забруджаньня апынулася больш за 3600 населеных пунктаў, у тым ліку 27 гарадоў, у якіх пражывалі 2,2 млн чалавек — каля пятай часткі ўсяго насельніцтва Беларусі.

Радыеактыўныя ападкі з цэзіем-137 над Эўропай. Мапа на 30 красавіка 1986 году.




Берасьцейшчына
Гомельшчына
Гарадзеншчына
Магілёўшчына
Меншчына

1986
1996
2006
2016
2026
2036
2046
2056

Радыяцыйнае заражэньне

Забруджваньне цэзіем-137 закранула 66% плошчы краіны (звыш 130 тысячаў квадратных кілямэтраў).

У лютым 2010 г. у 5-ы «Пералік населеных пунктаў і аб'ектаў, якія адносяцца да зоны радыеактыўнага забруджваньня» ўваходзілі 2402 паселішчы.

На забруджаных радыенуклідамі землях засталося 1,1 млн. жыхароў (12% насельніцтва Беларусі).

На 1 студзеня 2013 г. забруджанымі цэзіем-137 заставаліся 14,5% плошчы краіны, у тым ліку 11,1% выкарыстоўваных сельскагаспадарчых земляў і 18,6% лесу.



Мэдычныя наступствы

У выніку чарнобыльскай катастрофы радыяёд (перш за ўсё ёд-131) быў адной з галоўных крыніц апраменьваньня насельніцтва і ўзьдзейнічаў перш за ўсё на шчытападобную залозу. Самымі апрамененымі жыхарамі Беларусі аказаліся дзеці і падлеткі, асабліва дзеці да 7 гадоў.

У параўнаньні з дааварыйным пэрыядам колькасьць выпадкаў раку шчытападобнай залозы пасьля чарнобыльскай аварыі ўзрасла сярод дзяцей у 33,6 разу, сярод дарослых у залежнасьці ад узроставых груп - у 2,5-7 разоў. Найбольшая колькасьць выпадкаў раку шчытападобнай залозы выяўляецца сярод жыхароў Гомельскай і Берасьцейскай абласьцей.

У насельніцтва, якое пражывае на забруджаных радыенуклідамі тэрыторыях, рэгіструецца больш высокі ўзровень захворваньня на хваробы нэрвовай і эндакрыннай сыстэмы, злаякасныя наватворы шчытападобнай залозы.

У насельніцтва Беларусі, якое пражывае на тэрыторыях з шчыльнасьцю забруджаньня цэзіем-137 больш за 555 кБк/м2, адзначана ўзрастаньне частаты некаторых прыроджаных парокаў разьвіцьця ў параўнаньні з дааварыйным пэрыядам.



Сацыяльна-эканамічныя наступствы

Зь сельскагаспадарчага абароту выведзена 2,64 тыс. кв. км сяльгасугодзьдзяў. Ліквідаваныя 54 калгасы і саўгасы, закрыта дзевяць заводаў перапрацоўчай прамысловасьці. Рэзка скараціліся пасяўныя плошчы і валавы збор сельскагаспадарчых культур, істотна зьменшылася пагалоўе жывёлы.

Значна паменшаныя памеры карыстаньня мінэральна-сыравіннымі і іншымі рэсурсамі. У зоне забруджаньня апынуліся 132 радовішчы розных відаў мінэральна-сыравінных рэсурсаў.

Вялікая шкода нанесеная лясной гаспадарцы. Каля чвэрці ляснога фонду Беларусі было закранута радыеактыўным забруджаньнем.

Шкода, нанесеная краіне Чарнобыльскай катастрофай у разьліку на 30-гадовы пэрыяд яе пераадоленьня, ацэньваецца на 235 млрд. даляраў ЗША, што роўна 32 бюджэтам Беларусі 1985 году.



КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


ЧАРНОБЫЛЬСКІЯ ГАЛАСЫ

«Чарнобыльская малітва. Хроніка прышласьці» – кніга нобэлеўскай ляўрэаткі, беларускай пісьменьніцы Сьвятланы Алексіевіч, прысьвечаная аварыі на Чарнобыльскай АЭС.

Алексіевіч у наступныя пяць гадоў пасьля аварыі апытала прыкладна 500 чалавек, у тым ліку пажарных, ліквідатараў, палітыкаў, лекараў, фізыкаў, журналістаў. Кніга апісвае псыхалягічную і асабістую трагедыю, якой стала Чарнобыльская аварыя, і дасьледуе тое, як гэта паўплывала на жыцьці людзей.

Захаваўся шэраг відэазапісаў інтэрвію, якія Сьвятлана Алексіевіч рабіла для кнігі. Карэспандэнты Радыё Свабода пагутарылі зь некаторымі з герояў Алексіевіч праз 30 гадоў пасьля Чарнобылю.

Сяргей Собалеў
Сяргей Собалеў, былы вайсковец, як і тады працуе ў арганізацыі “Шчыт Чарнобылю”. У сярэдзіне 90-х будаўніцтва храма ў памяць загінулых у Чарнобылі яшчэ толькі пачынался. Сёньня Сяргей Васільевіч сустрэў нас у дзеючай царкве, у сутарэньнях якой знаходзяцца экспанаты “музэю” ў памяць чарнобыльскіх падзеяў. Ён дагэтуль актыўна камунікуе з удзельнікамі ліквідацыі аварыі і іх сем’ямі, праводзіць экскурсіі для дзяцей, і ўсяляк клапоціцца пра тое, каб памяць пра тыя падзеі жыла.

Тацьцяна Ігнаценка
Тацьцяна Ігнаценка, маці Васіля Ігнаценкі, камандзіра пажарнай часткі з Прыпяці. Разьдзел Ігнаценкі першым узьняўся на дах палаючага рэактара. Усе пажарнікі атрымалі сьмяротную дозу апраменьваньня і ў хуткім часе загінулі. Тацьцяна Пятроўна, сям’я якой жыла ў зоне адсяленьня, пераехала ў беларускі горад Беразіно. Яе муж, бацька Васіля, памер у 90-я. Нядаўна Тацьцяна Пятроўна пахавала старэйшую дачку Людмілу, якая памерла ад анкалягічнай хваробы. У 1986-м Людміла была донарам касьцёвага мозгу для брата Васіля, якога намагаліся ўратаваць.

Рыгор Ганчарэнка
Рыгор Ганчарэнка з часе інтэрвію са Сьвятланай Алексіевіч працаваў дырэктарам Гомельскай лябараторыі малекулярнай генэтыкі. Менавіта ён вызначыў ступень пашкоджаньня спадчыннага матэрыялу ў выніку аварыі. Ягоны ўнёсак адзначаны у беларускіх энцыкляпэдыях. Ён і сёньня займаецца тэмай Чарнобылю – узначальвае катэдру заалёгіі, фізіялёгіі і генэтыкі ў Гомельскім дзяржаўным унівэрсытэце імя Скарыны.

Юры Раманаў
Сёньня Юры Раманаў – намесьнік галоўнага рэдактара газэты “Весьнік Магілёва”. У 1995-м ён быў галоўным рэдактарам газэты “Ратуша” таксама ў Магілёве. Сьвятлана Алексіевіч зьвярнулася да яго, паколькі з 1986 па 1989 год ён працаваў у забруджаным радыяцыяй Слаўгарадзе, што ў Магілёўскай вобласьці.

Галіна Нячаева
Як і ў 1995-м, Галіна Нячаева працуе дырэктаркай Веткаўскага музэя стараверства і беларускіх традыцый імя Ф.Р. Шклярава. Ветка, што за 25 км на паўночны ўсход ад Гомеля, - гэта сталіца стараверскай культуры ў Беларусі. А таму зь перасяленьнем мясцовых жыхароў зьніклі многія ўнікальныя традыцыі.

Анатоль Гатоўчыц
Журналіст Анатоль Гатоўчыц меў некалькі сустрэчаў з Алексіевіч. У 1995 годзе ён працаваў карэспандэнтам “Народнай газэты” па Гомельскай вобласьці. Сёньня ён старшыня гомельскай арганізацыі Беларускай асацыяцыі журналістаў.



КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


ЧАРНОБЫЛЬСКІ ПАЎРАСПАД

Краснапольскі раён на Магілёўшчыне моцна пацярпеў ад аварыі на Чарнобыльскай АЭС. У відэарэпартажы Свабоды свае гісторыі расказваюць бацька і сын, якія засталіся ў выселенай вёсцы, сьвятар, які вярнуўся ў родныя мясьціны, школьніца, якая хоча зьехаць з раёну, ды іншыя жыхары Краснапольшчыны.

Дзьве траціны тэрыторыі Беларусі пасьля Чарнобылю ў той ці іншай ступені былі заражаныя цэзіем-137. Пэрыяд паўраспаду гэтага элемэнту больш за трыццаць гадоў – у чэрвені 2016 году колькасьць радыеактыўных часьцінак мае зьменшыцца напалову ад часу аварыі. Празь дзесяцігодзьдзі пасьля катастрофы радыяцыя па-ранейшаму ўплывае на жыцьцё людзей.



КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


ФОТААЛЬБОМ “ЧАРНОБЫЛЬ”

У 2006 годзе быў выдадзены навукова-мастацкі альбом «Чарнобыль» — выданьне, якое інфармуе пра саму катастрофу, пра яе экалягічныя, культурныя, чалавечыя і матэрыяльныя наступствы. Гэтая кніга — памяць для тых, хто адчуў бяду на сабе, гісторыя і настаўленьне для ўсяго сьвету.


«Таямнічая Зона – як забаронены плод – вабіла і вабіць многіх. Але толькі адзінкі могуць патрапіць сюды і пабачыць наступствы катастрофы ўвачавідку. Яшчэ меней тых, хто назіраў страшныя падзеі ў першыя гады пасьля аварыі. Фатаграфія аб’ектыўна зафіксавала стан да катастрофы і тыя зьмены, што адбываліся тут на працягу наступных гадоў. Гэта кніга – «сталкер», які вядзе ў глыб Зоны, паказвае яе ранейшы і цяперашні стан, дапамагае зразумець маштаб і ацаніць вынікі...»
Дзяніс Раманюк


Над альбомам працавалі:
Выдавец Дзяніс Раманюк.
Канцэпцыя, укладаньне, мастацкае аздабленьне, Фота і тэкст разьдзелаў Народ і Гісторыя.
Анатоль Кляшчук
Фота і тэкст разьдзелу Чалавек.
Ігар Бышнёў
Фота і тэкст разьдзелу Прырода.



КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


ПРЫРОДА БЕЗ ЧАЛАВЕКА

Што адбываецца з навакольным асяродзьдзем, калі людзі зьнікаюць? Праз трыццаць гадоў пасьля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС узрасьлі папуляцыі ваўкоў, ласёў ды іншых дзікіх жывёл у зоне заражэньня ў Беларусі і Ўкраіне. На тысячах квадратных кілямэтраў жывёлы сталі адзінымі насельнікамі і гаспадарамі.



КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

© 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


ЧАРНОБЫЛЬ У МАСТАЦТВЕ

  • Літаратура
  • |
  • Выяўленчае мастацтва
  • |
  • Музыка
  • |
  • Кіно

ЛІТАРАТУРА

На чарнобыльскую тэму зьявiлася больш за 500 вершаў, каля двух дзясяткаў паэм, у тым ліку:

  • «Чорная быль» i «Зязюля» Сяргея Законьнікава
  • «Одзiум» Янкi Сiпакова
  • раман «Злая зорка»
  • аповесьць «Зона павышанай радыяцыi» Iвана Шамякiна
  • аповесьцi «Родны кут» i «Еўка» Барыса Сачанкi
  • «Краем Белага шляху» Вiктара Карамазава
  • апавяданьнi «Львы» Iвана Пташнiкава
  • «Гасьцiнiца над Прыпяцьцю» Iвана Навуменкi
  • п’есы «Бездань» Мiколы Матукоўскага
  • «Толькi мёртвыя не вяртаюцца» Iвана Чыгрынава
  • «Адцураньне» Аляксея Дударава i iншыя


  • Апакаліпсіс па графіку
    Кніга “Апакаліпсіс па графіку” Алеся Адамовіча – адна з самых важных беларускіх кніг пра Чарнобыль. Алесь Адамовіч расказвае жахлівую праўду, якую ён зразумеў, калі адразу пасьля катастрофы спрабаваў “дастукацца” да розных інстанцыяў і “выпрасіць” дапамогу для пацярпелых.



    Чарнобыльская малітва
    Самая вядомая, бадай што, кніга пра Чарнобыль – напісаная на расейскай мове “Чарнобыльская малітва” Сьвятланы Алексіевіч. Кніга ўяўляе сабой збор гісторыяў людзей, чый лёс так ці інакш зачэплены Чарнобылем – гісторыі ліквідатараў, жыхароў зоны адчужэньня, жонкі пажарніка з дружыны, людзі якой трапілі на месца аварыі самымі першымі і першымі ж загінулі ад промневай хваробы, гісторыі тых, чые родныя памерлі ў страшных пакутах, гісторыя маці, у якой дзіця нарадзілася калекам.



    Уладзімера Някляева
    Паэму “Зона” Уладзімера Някляева можна знайсці ў двух зборніках – у “Прошчы” (1996) і ў “Паэмах” (2010). Паэт спрабуе асэнсаваць Чарнобыль як унівэрсальную праблему, як падзею, якая фактычна зьмяняе сьветапогляд чалавека, асэнсаваць “закон вялікіх лічбаў”, пралічыць які немагчыма, і гэта робіць існаваньне яшчэ больш хісткім, чым яно было раней.



    Самы вядомы твор Сяргея Законьнікава пра Чарнобыль – паэма “Чорная быль”, якая выйшла ўвесну 1989 году, праз тры гады пасьля катастрофы. Сяргей Законьнікаў спрабуе адшукаць сувязь паміж гэтымі двума Чарнобылямі і адказаць на пытаньне: як жыць далей, у новых умовах, як выпраўляць свае і чужыя памылкі? Кніга выйшла больш чым пятнаццаць гадоў таму, а праблемы засталіся тыя ж...


    ФАЛЬКЛЁР

    Асэнсаваньне катастрофы таксама зачапіла народную творчасьць, фальклёр. Напрыклад, жыхарка адселенай і зьнішчанай вёскі Чудзяны Чэрыкаўскага раёну пяе песьню бяз аўтара:

    Мы ў гэтай жа вёсачцы,
    У вёсцы Чудзяны,
    Расьцілі хлябы і даілі кароў.
    Воблака сьмерці
    Паднялася к небу.
    Атамным пылам пакрыла зямлю.
    Тады, пахіліўшы галовы, людзі
    Кідалі цябе, дзеравеньку сваю.

    Ужо ў 1986 г. сталі пяяцца папеўкі кшталту:

    “Перастройка – важны фактар. Першы грымнуўся рэактар”.
    “Да 2000-­га году многа вымра ў нас народу”
    “Ой, што робіцца у сьвеце – дзеці мруць у лазарэце”.

    Народныя папеўкі адбіваюць рэаліі тых часоў – страх, боль, хлусьню, але і сарказм, гумар.



    КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

    © 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


    ВЫЯЎЛЕНЧАЕ МАСТАЦТВА

    У выяўленчым і прыкладным мастацтве – цыклі карцін Алеся Марачкіна, Міхаіла Савіцкага, Сяргея Давідовіча­Зосіна і іншых.

    Абраз «Маці Божая ахвяраў Чарнобылю» мастака Аляксея Марачкіна.

    Габэлен народнага мастака Беларусі Аляксандра Кішчанкі разьмешчаны ў адной з заляў штаб­кватэры ААН у Нью-­Ёрку.


    Францускі мастак паказаў чарнобыльскую трагедыю ў малюнках (Фота)

    http://www.futuropolis.fr/en-avant-premiere-un-printemps-a-tchernobyl-demmanuel-lepage



    КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

    © 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


    МУЗЫКА

    У музыцы – кантата “Зорка “Палын” Дзьмітрыя Даўгалёва.

    Да 10­годзьдзя аварыі былі запісаныя песьня і кліп “Гомельскі вальс” з удзелам Ігара Варашкевіча і Анатоля Ярмоленкі.

    У 2006 годзе да гадавіны аварыі быў выдадзены “Чарнобыльскі вецер” — беларускі супольны музычны праект:



    КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

    © 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


    КІНО

    ДЗЬВЕРЫ

    Фільм ірляндзкай рэжысэркі Хуаніты Ўілсан «Дзьверы» намінаваўся на атрыманьне прэміі «Оскар» у катэгорыі «найлепшы кароткамэтражны мастацкі фільм». У аснову сюжэту пакладзены «Маналёг пра цэлае жыцьцё, напісаны на дзьвярох» — гісторыя з кнігі «Чарнобыльская малітва» Сьвятланы Алексіевіч.

    ГОД САБАКІ

    «Год Сабакі» — мастацкі фільм, драма рэжысэра Сямёна Арановіча, вытворчасьці Расеі і Францыі. Былы крымінальнік Сяргей знаёміцца зь Верай — немаладой няшчаснай жанчынай, якая жыве ў інтэрнаце. Пасьля таго, як Сяргей зьдзяйсьняе чарговае злачынства, яны бягуць разам, і па дарозе выпадкова трапляюць у зону, заражаную радыяцыяй. Сяргей вырашае там застацца, але Вера не пакідае яго. У гэты момант у зону наведваюцца трое марадзёраў.


    У СУБОТУ

    «У суботу» —­ мастацкі фільм Аляксандра Міндадзэ 2011 году. Дзеяньне фільму адбываецца на працягу аднаго дня. Галоўны герой, «маленькі, амаль мізэрны чалавек», становіцца сьведкам аварыі на ЧАЭС і аказваецца перад маральным выбарам —­ расказаць пра гэта блізкім, папярэдзіць іх пра небясьпеку або, як патрабуе начальства, ня сеяць панікі. Герой беспасьпяхова спрабуе ўцячы з зоны катастрофы, аднак абставіны аказваюцца вышэй за яго і ён трапляе ў самае пекла.


    ЗАБАРОНЕНАЯ ЗОНА (Chernobyl Diaries)

    "Забароненая зона" —­ амэрыканскі фільм жахаў, рэжысэра Брэдлі Паркера. Дзеяньне адбываецца ў Зоне адчужэньня Чарнобыльскай АЭС. Слоган фільму: Дзесяць гадоў таму ўрад дазволіў экскурсіі ў «Мёртвы горад». Яны сьцьвярджалі, што гэта бясьпечна... яны памыляліся.


    ВЕРЫЦЬ ТОЛЬКІ ВЕТРУ

    У фільме Віктара Корзуна галоўная гераіня — дазымэтрыстка прылеглай да зоны адсяленьня вёскі Настасься Пятроўна, ліквідатар. Аўтары фільм наўмысна не называюць прозьвішча жанчыны, вёску і раён, дзе адбываліся здымкі.


    ЧАРНОБЫЛЬ. ЗА СЭКУНДУ ДА КАТАСТРОФЫ

    Фільм каналу National Geographic — адзін з тых, дзе паступова, крок за крокам разьбіраюцца падзеі той страшнай ночы, камэнтары сьведкаў, а таксама магчымыя прычыны трагедыі — чым была ў свой час Чарнобыльская АЭС для Савецкага Саюзу


    ЧАРНОБЫЛЬ 3828

    Фільм — успамін аднаго зь ліквідатараў. Што ж за лічба 3828? А гэта тая колькасьць людзей, якія ў 1986 годзе змагаліся з наступствамі выбуху на Чарнобыльскай станцыі і ахвяравалі жыцьцём.


    БІТВА ЗА ЧАРНОБЫЛЬ

    Дакумэнтальны фільм каналу Discovery — гісторыя, адноўленая з архіўных запісаў, фотаздымкаў і камэнтароў сьведкаў і адмыслоўцаў, у якой расказваецца пра нечалавечыя ўмовы, што былі пастаўлены перад ліквідатарамі і «біяробатамі» — людзьмі, што працавалі падчас ліквідацыі наступстваў станцыі.


    CHERNOBYL UNCENSORED

    Дакумэнтальны фільм пра аварыю на ЧАЭС і ліквідацыю наступстваў. Рэдкія кадры.


    ЧАРНОБЫЛЬ. ЛІКВІДАТАРЫ

    Караткамэтражны фільм, менш за 5 хвілінаў, у якім паказваецца гераічны вычын людзей, што працавалі пасля аварыі на ЧАЭС, гэта людзі, якія зрабілі тое, што нават тэхніцы і сучасным, на той час, робатам было зрабіць не пад сілу.




    КРЫНІЦЫ: Міністэрства па надзвычайных сытуацыях Рэспублікі Беларусь, Associated Press, BBC, chernobyl.info, OSA Archivum, Reuters.

    © 2016 Pangea Digital, Радыё Свабода


    Крыніца: Reuters